Teatr elżbietański i dramat szekspirowski

Druga połowa XVI wieku to dla Anglii bezsprzecznie czasy świetności. Na tronie zasiada Elżbieta I, niezwykle skuteczna władczyni w kwestiach politycznych i gospodarczych. Jednak to również znakomity czas w historii teatru. Wówczas właśnie narodziły się teatr elżbietański i dramat szekspirowski, które na zawsze zmieniły oblicze sztuki.

Szekspir i jego twórczość

William Szekspir, urodzony prawdopodobnie w kwietniu 1564 roku w Stratford-upon-Avon, był wybitnym angielskim dramaturgiem, poetą oraz aktorem. Choć niektórzy uważają, że nie istniał – jego dokładna data urodzenia pozostaje niepewna. Jednak z pewnością został ochrzczony 26 kwietnia tego samego roku. Szekspir jest uważany za jednego z najważniejszych twórców literatury światowej, o niezaprzeczalnym wpływie na teatr i język angielski.

Jego twórczość obejmuje 38 sztuk teatralnych, dzielonych zwyczajowo na trzy podgrupy: tragedie, komedie oraz dramaty historyczne (kroniki opowiadające o okresach panowania kolejnych władców angielskich). Prace Szekspira, takie jak “Romeo i Julia”, “Hamlet”, “Makbet” czy “Otello”, nadal zachwycają publiczność na całym świecie. Jego zdolność do przedstawiania złożonych postaci ludzkich oraz eksplorowania uniwersalnych tematów bez wątpienia uczyniły go nieśmiertelnym. Podobnie jak stosowane przez niego innowacje i zmiany, które przyczyniły się do rozwoju teatru elżbietańskiego.

William Szekspir zmarł 23 kwietnia 1616 roku w Stratford-upon-Avon. Godnym uwagi jest fakt, że jego spuścizna literacka do dzisiaj żywa w literaturze, teatrze i popkulturze pozostaje inspiracją dla kolejnych pokoleń artystów i twórców.

Panowanie królowej Elżbiety w teatrze

Teatr w epoce elżbietańskiej był niewątpliwie najbardziej powszechną rozrywką, dostępną przedstawicielom wszystkich grup społecznych. Widzowie byli żywo zaangażowani w sztukę – głośno manifestowali swoje odczucia i opinie o spektaklu (załóżmy, że sztuka im się nie podobała – wówczas rzucali w artystów kamieniami). Aktorzy również wchodzili z nimi w interakcje – być może ze względu na to nie cieszyli się poważaniem (choć prawdziwie utalentowani zdobywali sławę).

Scena w teatrze elżbietańskim stanowiła podwyższenie otoczone z trzech stron widownią, mieszczącą 2-3 tysiące widzów. Scenografia była bardzo skąpa, w przeciwieństwie do rozbudowanych i dopracowanych kostiumów. Specjalne stroje przygotowywano dla postaci orientalnych, antycznych i spoza głównych nurtów dramatu (tragedii i komedii).

Teatr elżbietański i dramat szekspirowski: zerwanie z tradycją antyczną

Szekspir w dużej mierze przyczynił się do rozwoju teatru elżbietańskiego. Wprowadził wiele innowacji, które często stały w opozycji do zasad tragedii greckiej.

Teatr antyczny

Dramat szekspirowski

I

Obowiązywała w nim ZASADA TRZECH JEDNOŚCI:

miejsca – wydarzenia odbywały się w jednej lokalizacji
czasu – w ciągu jednego dnia
akcji – obejmowały jeden wątek

I

Zrywał z ZASADĄ TRZECH JEDNOŚCI. Akcja dramatu objemowała wiele wątków, rozciągniętych na miesiące, a nawet lata, miała miejsce w wielu różnych lokalizacjach

II

Zgodnie z zasadą DECORUM tragedia charakteryzowała się patosem i powagą. W przeciwieństwie do niej, komedię cechowały humor i lekki ton. Nie dopuszczano mieszania dwóch porządków

II

Odpowiedniość stylów nie obowiązywała. Poważne wątki tragedii były przełamywane scenami komediowymi, często z elementami farsy. Złamanie zasady DECORUM uwidacznia również język używany przez Szekspira – obok pięknych wyrażeń stosowane były wyrazy potoczne, a nawet wulgarne.

III

Wywoływano w odbiorcach KATHARSIS – silne emocje prowadzące do oczyszczenia.

III

Zrezygnowano z KATARKTYCZNEJ funkcji sztuki.

IV

Jednocześnie na scenie mogło występować TRZECH AKTORÓW.

IV

William Szekspir wprowadził SCENY ZBIOROWE, w których występował tłum. Często były to sceny walk i bitew.

V

Zabronione było przedstawianie DRASTYCZNYCH SCEN

V

Szekspir nie stronił od wplatania do dramatów KRWAWYCH SCEN, w których na oczach widza umierają bohaterowie, co z kolei w tragedii greckiej byłoby niedopuszczalne.

VI

CHÓR komentował przebieg akcji, objaśniał emocje i przeżycia postaci

VI

W dramacie szekspirowskim CHÓR nie występował

VII

Dramat antyczny miał STAŁĄ BUDOWĘ:

prologos
parados
epeisodiony i stasimony
exodos

(więcej o teatrze antycznym tutaj)

VII

Na budowę dramatu szekspirowskiego składały się AKTY, podzielone na SCENY.

VIII

O losie bohaterów decydowało FATUM, na które nie mieli oni żadnego wpływu

VIII

Bohaterowie sami kierowali swoim losem – brak elementów DETERMINISTYCZNYCH

Psychologia postaci w dramacie szekspirowskim

Oprócz oczywistych antagonizmów w stosunku do teatru antycznego, dramat szekspirowski wyróżniał się właściwymi dla siebie cechami.

Przede wszystkim bohaterowie Szekspira to postacie dynamiczne, zmieniające się w miarę rozwoju akcji. Są wielowymiarowymi jednostkami, niejednokrotnie mierzącymi się z wewnętrznymi rozterkami, w związku z tym wymykają się jednoznacznej ocenie. Przeżywają wiele sprzecznych emocji, które werbalizują w monologach – z nich najczęściej widz wnioskuje o aktualnym stanie bohatera, jego myślach, pragnieniach, konfliktach wewnętrznych. Umożliwia to z pewnością lepsze zrozumienie sytuacji i motywów, jakie kierują bohaterem.

Teatr elżbietański i dramat szekspirowski: elementy fantastyczne

Ważnym aspektem jest w dramacie szekspirowskim wprowadzanie wątków nadnaturalnych i fantastycznych. Duchy, zjawy, upiory i widma są nieodłącznymi elementami historii, grają w nich niekiedy kluczowe role. Ze względu na zwrot w stronę metafizyki niektórzy widzą w Szekspirze PREKURSORA ROMANTYZMU, epoki skupionej na sferze duchowej, irracjonalnej, uczuciowej.

Szekspir - założyciel The Globe

The Globe Theatre, nazywany również “Globe”, był niezwykle ważnym miejscem w historii teatru elżbietańskiego. Zbudowany w 1599 roku w Londynie przez Williama Szekspira i jego wspólników, stał się ikonicznym symbolem twórczości literackiej oraz kulturalnego dziedzictwa epoki.

The Globe powstał w południowej części Londynu nad Tamizą. Był miejscem premier prawie wszystkich najsłynniejszych sztuk Szekspira, w tym “Romea i Julii”, “Hamleta” oraz “Otella”. Teatr przyciągał liczne tłumy, a jego charakterystyczna architektura, z otwartym dziedzińcem i trójstopniowym widownią, zapewniała interakcję między aktorami a publicznością – tak istotną w teatrze elżbietańskim.

The Globe nie tylko odgrywał kluczową rolę w rozwoju teatru elżbietańskiego, ale również pozostawił trwałe dziedzictwo kulturowe. To tu narodził się unikalny styl aktorstwa, innowacyjne techniki sceniczne oraz chwytający za serce język Szekspira. Ze względu na to teatr stał się centrum artystycznego i intelektualnego życia tamtej epoki.

Choć oryginalny budynek The Globe uległ zniszczeniu w 1613 roku w wyniku pożaru, to w 1997 roku zbudowano jego rekonstrukcję w pobliżu pierwotnego miejsca. Nowy Globe, znany jako “Shakespeare’s Globe”, kontynuuje tradycję przedstawiania sztuk Szekspira oraz innych dzieł z okresu elżbietańskiego. W związku z tym to unikalne miejsce przyciąga zarówno lokalną jak i międzynarodową publiczność, kultywując ducha teatru elżbietańskiego dla współczesnych widzów.

Podsumowanie

William Szekspir odegrał niebagatelną rolę w tworzeniu teatru elżbietańskiego. Wiele z proponowanych przez niego rozwiązań znajduje odbicie w twórczości dramatycznej i scenicznej do dzisiaj. Jego twórczość stanowi inspirację i punkt odniesienia dla wielu nowych tekstów kultury, a najbardziej znane i sztandarowe dzieła wchodzą w skład kanonu literackiego na całym świecie – również w odmiennych od zachodnich kręgach kulturowych – co jeszcze bardziej podkreśla ich kunszt, uniwersalność i ponadczasowość.