Edward Gordon Craig (1872-1966) – brytyjski teoretyk teatru, reżyser i scenograf. Rewolucjonizował scenografię poprzez minimalizm i abstrakcję. Jako pierwszy postawił tezę, że właściwym autorem dzieła sztuki scenicznej powinien być “artysta teatru” – sprawujący kontrolę nad wszystkimi etapami procesu twórczego, posiadający rozległą wiedzę z różnych dziedzin oraz umieszczony poza sceną. W dzisiejszym rozumieniu teatru, za takiego “artystę teatru” należy uznać reżysera. Wpływ Craiga na teatr modernistyczny jest głęboko trwały, nadal inspiruje artystów i kształtuje teatralne tendencje.
Kilka słów o życiu Edwarda Gordona Craiga
Edward Gordon Craig urodził się w Stevenage w Anglii jako syn architekta Edwarda Godwina i sławnej aktorki Ellen Terry. Dopiero w roku 1903, Craig zyskał większą uwagę publiczności, reżyserując spektakle na scenie Imperial Theatre w Londynie.
DYDONA I ENEASZ
Za debiut Edwarda Gordona Craiga uznaje się jego interpretację opery “Dydona i Eneasz” Henry’ego Purcella. Craig zrealizował tę inscenizację w roku 1900, przy współpracy z Royal College of Music w Londynie. Inscenizacja ta była znana z wyjątkowo nowatorskiego podejścia do reżyserii, scenografii i kreacji postaci. Scenografię charakteryzowały:
- ABSTRAKCYJNOŚĆ
- MINIMALISTYCZNE TŁA
- MOCNE SYMBOLICZNE ELEMENTY
Wszystko to dodawało głębi i znaczenia wydarzeniom na scenie.
W tym przedstawieniu Edward Gordon Craig wprowadził także innowacyjne techniki oświetleniowe, które pozwalały na tworzenie nastrojowych efektów świetlnych, wzmacniających emocje i dramatyzm wykonywanej opery.
RYCERZE PÓŁNOCY / WIELE HAŁASU O NIC
W sezonie 1903 Ellen Terry wynajęła na jeden sezon Imperial Theatre w Londynie i powierzyła synowi inscenizację Rycerzy północy Ibsena i Wiele hałasu o nic Williama Shakespeare’a.
“Rycerze Północy” (Knights of the North): Craig wprowadził w niej nowatorskie pomysły scenograficzne, kładąc nacisk na minimalistyczną scenografię, co było w owym czasie odmienne od dominujących tendencji. Craig użył do Rycerzy północy kotar jako tylnego planu i jedynie takich przedmiotów, które są niezbędne dla akcji. Choć opinie prasy były podzielone, publiczność jednoznacznie odrzuciła tę produkcję, co zapoczątkowało rozdźwięk między Craigiem a brytyjskim teatrem.
“Wiele hałasu o nic” (Much Ado About Nothing): Podobnie jak w przypadku “Rycerzy Północy”, Craig wykorzystał swoje innowacyjne pomysły scenograficzne. Jego minimalistyczne tło sceniczne, oparte na zasadzie abstrakcji i symbolizmu, stanowiło kontrast wobec ówczesnych konwencji, przykładowo scena kościelna została pozbawiona jakichkolwiek przedmiotów. Klimat budował pojedynczy snop światła padający przez nieistniejący witraż.
Inscenizacje Craiga była odważnymi eksperymentem, który zdobył uznanie za swoją oryginalność i artystyczną odwagę – chociaż raczej za granicą niż w Wielkiej Brytanii.
EDWARD GORDON CRAIG I JEGO EUROPEJSKA KARIERA
W Niemczech, dzięki wsparciu hrabiego Kesslera, zyskał uznanie i zainteresowanie. Kessler sprawił, że twórczością Craiga zainteresował się Otto Brahm, podówczas dyrektor Deutsches Theater w Berlinie, i zaproponował mu wystawienie Wenecji ocalonej Otway’a.
W Niemczech poznał Isadorę Duncan. Nazywał ją pierwszą prawdziwą tancerką, jaką widział w życiu. Oczarowany jej sztuką, a zresztą i nią samą, w ciągu dwu lat towarzyszył Isadorze w jej tournée po Europie: Niemczech, Belgii, Holandii, Rosji, wreszcie Włoszech, gdzie osiadł na dłużej. W tym czasie zajął się przede wszystkim pracą teoretyczną. Craig aktywnie tworzył i pisał, publikując książki, takie jak “Sztuka Teatru” oraz “Ku nowemu teatrowi”. Założył również szkołę teatralną we Florencji.
"Hamlet" w interpretacji Edwarda Gordona Craiga
Isadorze Duncan zawdzięczał Craig spotkanie i współpracę z Konstantym Stanisławskim i inscenizację Hamleta w MChAT-cie. Porozumienie wydaje się więcej niż paradoksalne – craigowska estetyka znajdowała się na antypodach aktorstwa realistycznego psychologizmu, do którego dążyli naturaliści, do których zaliczał się Stanisławski.
Craig zdecydował się zlikwidować kurtynę, a na jej miejsce wprowadzić otwarte zmiany dekoracji, podkreślające symboliczność akcji. W tym celu kazał zbudować ruchome parawany, które dały się ustawiać w różnych konfiguracjach. Moskiewskie parawany te w praktyce okazały się na tyle niestabilne, że podobno na premierze padały jak kostki domina. Na wszelki wypadek zaczęto więc opuszczać kurtynę przy każdej zmianie dekoracji.
W spektaklu wszystkie elementy scenografii były złote. Craig zrezygnował z indywidualizmu postaci – stały się one marionetkami bez jakichkolwiek cech wyróżniających. Premiera spotkała się z mieszanym odbiorem, chociaż otaczająca je sława sprawiła, że powtórzono je 400 razy.
OSTATNIE PRACE EDWARDA GORDONA CRAIGA
Swój ostatni spektakl Craig zrealizował w 1914. Była to Pasja wg św Mateusza oparta o utwór Jana Sebastiana Bacha. Spektakl został całkowicie pozbawiony akcji scenicznej – dążenia minimalistyczne popchnęły Craiga w kierunku ograniczenia widowiska do samych muzyki oraz scenografii.
Wybuch I wojny światowej przerwał ambitne plany Edwarda Gordona Craiga. Po 1918 roku jego sława zaczęła blaknąć. Niemniej jego teorie i koncepty od tego czasu nieustannie wpływają na kształt teatru europejskiego i światowego XX i XXI wieku.
Postulaty Edwarda Gordona Craiga
“Sztuka Teatru” (The Art of the Theatre) to książka napisana przez Edwarda Gordona Craiga i wydana po raz pierwszy w 1905 roku. Ta praca stanowi jedno z kluczowych dzieł teoretycznych Craiga, w którym przedstawił swoje poglądy na temat teatru oraz rewolucyjne koncepcje scenografii i reżyserii.
CRAIG i AKTOR czyli teoria nadmarionety
Craig, jak sam twierdził:
W przeciwnieństwie do aktora, będącego wcieleniem instynktu, wzorem człowieka sceny jest dla Craiga artysta myślący metodycznie i świadomie dobierający środki wyrazu do treści przedstawienia: ideał aktora obdarzony jest zarówno bogatą naturą, jak potężnym mózgiem. Doskonały aktor powinien również odkryć, że symbole należy kształtować z tworzywa znajdowanejgo poza jego własną osobą.
Co istotne, dla Craiga aktorstwo nie jest sztuką, a aktor nie jest artystą – gdyż przypadek jest wrogiem artysty, a sztukę osiąga się jedynie przez działanie celowe. Chcąc stworzyć jakieś dziło sztuki, można posługiwać się tylko takimi materiałami, które są obliczalne. Człowiek takiego materiału nie stanowi. Właśnie dlatego ideałem dla Craiga stało się usunięcie aktora ze sceny i zastąpienie go tzw. NADMARIONETĄ.
NADMARIONETA
W odniesieniu do powyższego, Craig nie ma tu na myśli wielkiej lalki, ale raczej istotę, której doskonały chłód i piękno ekspresji może zmienić aktora w olbrzyma, pięknego boga. Marzył o aktorze w masce, którzy bierze udział w teatralnym rytuale, unieważniajacym jego osobowość, niszczącym indywidualne ego. Na koncepcję Craiga duży wpływ miał teatr Wschodu, w szczególności Teatr Nō oraz praca zespołów hinduskich.
CRAIG i REŻYSER CZYLI ARTYSTA TEATRU
Przed działalnością Craiga oraz innych twórców Wielkiej Reformy, rola reżysera była zgoła inna niż obecnie. Początkowo jego działalność ograniczała się do koordynacji pracy aktorów oraz decyzji, którędy następuje wejście oraz zejście aktora ze sceny. Pod koniec XIX wieku, sprawa zaczęła się komplikować, co wiązało się z wymaganiami nowoczesnego dramatu, który do właściwej interpretacji przez aktora, potrzebował wcześniej komentarza, wyjaśnienia. Stąd koło reżysera-koordynatora pojawił się komentator (nazywany “cywilem” lub “literatem”. Początkowo asystował on dramaturgowi, jednak dzięki reformatorom teatralnym, z czasem przejął jego naczelne miejsce, stając się inscenizatorem. Jednym z najważniejszych teoretyków, którym zawdzięczamy współcześnie rozumianą personę reżysera, był właśnie Edward Gordon Craig.
W koncepcji teatru Edwarda Gordona Craiga reżyser pełnił więc rolę kluczową i unikalną. Stał się nie tylko osobą odpowiedzialna za organizację spektaklu, ale także ARTYSTĄ TEATRU, twórca o ogromnym wpływie na całą produkcję teatralną.
ZADANIA REŻYSERA WG CRAIGA
Za najważniejsza zadania reżyseria w teorii Craiga należy więc uznać:
- WIZJA ARTYSTYCZNA: Reżyser był kreatorem wizji artystycznej całego przedstawienia. To on nadawał produkcji unikalny charakter i wyraz poprzez wybór scenografii, kostiumów, oświetlenia oraz interpretację postaci.
- KREOWANIE PRZESTRZENI: Reżyser wraz z scenografem tworzył przestrzeń sceny, która była integralną częścią przekazu artystycznego. Przestrzeń ta nie była jedynie tłem, ale miała aktywny udział w komunikowaniu treści.
- WPŁYW NA AKTORÓW: Craig wierzył, że reżyser powinien działać jako nauczyciel, inspirator i przewodnik dla aktorów. Pomagał im interpretować postaci, kształtować ruch i gesty, oraz osiągać głęboki przekaz emocjonalny.
- OŚWIETLENIE I EFEKTY: Reżyser miał wpływ na oświetlenie sceny i efekty wizualne, co dodatkowo podkreślało nastrój i znaczenie poszczególnych scen.
- INTEGRALNOŚĆ PRODUKCJI: Craig widział reżysera jako osobę, która integruje różne aspekty produkcji teatralnej, tworząc spójną całość.
CRAIG i TEKST - USUNĄĆ LITERATURĘ Z TEATRU
Craig wyrażał przekonanie, że teatr nie powinien być związany ściśle z literackimi tekstami dramatycznymi. Uważał, że teatr powinien wyjść poza słowo pisanego tekstu i dążyć do oddzielenia się od konwencji literackich.
CRAIG i SCENOGRAFIA - TRIUMF SYMBOLIZMU
Scenografia Edwarda Gordona Craiga była wyjątkowa i rewolucyjna w swoim podejściu. Charakteryzowała się szeregiem unikalnych cech, które różniły ją od tradycyjnych konwencji scenograficznych. Kilka kluczowych cech scenografii Craiga to:
- MINIMALIZM: Scenografia Craiga była minimalna i oszczędna. Odrzucał on zbędne detale, skupiając się na istotnych elementach, które miały głębokie znaczenie symboliczne.
- SYMBOLIZM: Jego projekty scenograficzne często zawierały silne elementy symboliczne. Poszukiwał on uniwersalnych symboli, które mogły przekazywać głębsze treści i emocje.
- ABSTRAKCJA: Scenografia Craiga była abstrakcyjna, często wykorzystująca geometrię i formy niekonwencjonalne. To podejście miało na celu wywołanie wrażeń i odczuć emocjonalnych, bardziej niż tworzenie realistycznego tła.
- INTEGRALNOŚĆ Z PRZESTRZENIĄ I AKCJĄ: Jego scenografie były ściśle zintegrowane zarówno z przestrzenią sceny, jak i akcją przedstawienia. Elementy sceny nie były oddzielone od reszty dzieła, ale stanowiły aktywny element przekazu artystycznego.
- OŚWIETLENIE JAKO CZĘŚĆ SCENOGRAFII: Craig eksperymentował z oświetleniem, traktując je jako integralny element scenografii. Oświetlenie miało istotny wpływ na atmosferę i nastroje sceny.
- UNIKATOWOŚĆ: Craig wierzył, że każde dzieło wymaga unikalnego podejścia do scenografii. Jego projekty były dostosowywane do specyfiki każdego przedstawienia i jego przekazu.
PODSUMOWANIE
Na zakończenie warto jeszcze raz zauważyć, jak głęboki wpływ na współczesny teatr miał Edward Gordon Craig. Oto kilka głównych obszarów, w których można zauważyć jego wpływ:
Scenografia i wizualna estetyka: Jego innowacyjne podejście do scenografii, minimalizmu i abstrakcji, a także eksperymenty z oświetleniem i symbolicznymi elementami wpłynęły na sposób, w jaki współczesne produkcje teatralne wykorzystują przestrzeń sceny i wizualne aspekty.
Rola reżysera: Jego teoria o reżyserze jako “artysty teatru”, który ma pełną kontrolę nad tworzeniem przedstawienia, wywarła wpływ na rozwój reżyserskiej profesji. Współcześni reżyserzy nadal czerpią z jego podejścia do kreowania spójnych wizji artystycznych.
Symbolizm i abstrakcja: Jego wykorzystywanie symboli i abstrakcyjnych form w scenografii wpłynęło na rozwój kreatywności i interpretacji artystycznych w teatrze. Współcześni twórcy często eksplorują te elementy, aby wyrazić głębsze znaczenia.
Rozszerzanie granic teatru: Jego idea usunięcia literatury i eksperymenty z różnymi elementami teatralnymi przyczyniły się do poszerzenia horyzontów teatru. Współcześni twórcy często sięgają po różne formy ekspresji, łącząc teatr z innymi dziedzinami sztuki i technologią.
Kształtowanie teatralnych teorii i praktyk: Jego pisma teoretyczne, takie jak “O sztuce teatru”, stały się podstawą dla wielu teatralnych teorii i praktyk. Jego koncepty wpłynęły na rozwój różnych metod pracy twórczej w teatrze.
W skrócie, wpływ Edwarda Gordona Craiga na współczesny teatr wykracza poza konkretną epokę i kontynuuje się poprzez inspirację, która wciąż kształtuje teatralne praktyki, estetykę i teorie.
Comments are closed.